Những phiên chợ trà thú vị ở Thái Nguyên bạn đã biết chưa?

Cảnh mua bán thường thấy ở các phiên chợ trà Thái Nguyên

Năm giờ sáng, những người dân muốn tham gia phiên chợ đều phải dậy chuẩn bị sớm, từ phích nước, chén uống trà, nào bàn ghế, và tất nhiên là chuẩn bị rất nhiều trà để kịp đến tham gia những phiên chợ trà Thái Nguyên.

Người và xe từ khắp nơi đổ về chợ để chuẩn bị cho khu vực bán hàng của mình, những bao chè được mở ra sẵn, đồ dùng cần thiết để thử, nếm trà cũng được chuẩn bị sẵn sàng đặt trên bàn. 

Khoảng 7 giờ sáng, người mua bắt đầu đến và chợ lập tức sôi động. Hai mươi cái bàn gỗ, mỗi bàn đặt hai phích nước sôi và hai chục cái chén. Người bán đã mở sẵn những bao trà tươi cười, đon đả mời chào. Người mua vui chân dừng lại, một tay thọc vào bao nhúm một nhúm trà thả vào lòng bàn tay kia, dàn đều để cảm nhận bằng tay, ngắm bằng mắt, đưa lên mũi ngửi. Thay vì cách pha và thưởng thức cầu kỳ như nhiều bài viết Shin tea gợi ý, hướng dẫn, thì việc pha và thử ở những phiên chợ này rất đặc biệt, đặc biệt từ sự đơn giản nhưng đòi hỏi người mua, và bán đều là những người khá sành sỏi trong việc chọn lựa, và đánh giá sản phẩm trà Thái nguyên. Người mua bốc một nhúm trà bỏ vào chén (ly) trắng sau đó mở phích đổ ngập, rồi đổ nước tráng đi sau đó mới đổ nước vào, rồi dùng 1 cái chén khác cùng kiểu, úp lên trên, bởi vậy mới gọi là chén đựng, chén úp. Người làm trà, hay bán trà khi thử thường không câu nệ chuyện nhiệt độ nước hay thời gian hãm nước, bởi quan điểm của họ là khi thử trà, phải để tự nhiên và chất trà tốt thì cũng thể hiện qua những cách kiểm tra như vậy.

Hãm chừng mười giây, 20 giây thì người mua cầm hai chén trà lên chuyên nước sang nhau để ngắm màu nước, ngửi hương, nhấp vài ngụm mà cảm nhận vị. Khép kín một quy trình thử trà là hình (của búp, cánh), sắc, hương, vị (của nước) và hình (của bã).

Khu vực thử trà - chén đựng chén úp

Sau khi pha xong và để người mua đánh giá, những câu nói rôm rả nhận xét thường nghe nhất như là: “Nước kém lắm”, “Không lên hương”, “Ốp khô quá nó xơ chè”, “Chất chè quá êm”, “Cánh đẹp”, “Nước xanh đấy”...; rồi những lời mặc cả, bán mua: “Hai mươi thôi”, “Hai sáu mới bán”... Tất cả như những từ ngữ chuyên môn để đánh giá sản phẩm mà người dân địa phương nơi đây thường sử dụng. 

Tại đây, người bán kẻ mua tấp nập sẽ diễn ra đến khoảng 10 h 30 là bắt đầu kết thúc. Khách mua cũng nhiều thành phần, người thì mua về bán lại, người lại mua để dùng, người chỉ đi khảo giá, người lại chỉ đi xem.

Giá trà Thái nguyên tại đây cũng rất đa dạng, bởi tập trung về đây từ nhiều địa phương khác nhau ở Thái Nguyên đồng nghĩa với việc chất lượng và giá thành khác nhau. Giá từ 20 (200.000 vnđ/kg đến hơn 3,6 triệu đồng/ kg) và mắc nhất chính là dòng trà Đinh nổi tiếng, được thu hái chỉ một búp duy nhất mà thôi.

Chợ trà Phúc Xuân hình thành từ 27 năm nay, họp từ khoảng 7 giờ đến 11 giờ vào các ngày 1, 4, 6, 9, 11, 14, 16, 19, 21, 24, 26, 29 âm lịch hàng tháng và được đánh giá là một trong những chợ có quy mô lớn nhất về lượng trà giao dịch và số người tham gia buôn bán thường xuyên. Ông Nguyễn Văn Đông, Chủ tịch UBND xã Phúc Xuân, ước tính trung bình mỗi phiên chợ người dân mua, bán từ 1,2-1,4 tấn trà. Giá cả cũng rất đa dạng, có cả loại trà giá chỉ 100.000 đồng/ký.

Chợ trà Trại Cài đã hình thành từ 32 năm nay. “Chè Cài, gái Hích” là thành ngữ của người Thái Nguyên nói về đặc sản trà Trại Cài và vùng gái đẹp phố Hích thuộc huyện Đồng Hỷ, tỉnh Thái Nguyên. Chợ trà Trại Cài họp ngày 2, 5, 7, 10, 12, 15, 17, 20, 22, 25, 27, 30 âm lịch hàng tháng, đông nhất là phiên chính vào ngày 10 và ngày 15. Từ đây, trà đặc sản của các xã Minh Lập, Hòa Bình (huyện Đồng Hỷ) đến được với những người uống trà trong, ngoài tỉnh và vì thế, trà xuất xứ từ chợ Trại Cài ngày càng được nhiều người biết tiếng.

Ông Nguyễn Minh Hoan, Phó chủ tịch UBND xã Minh Lập, cho biết mỗi phiên chợ (họp từ 7 giờ đến 10 giờ) có tới hơn 10 tấn trà búp khô của vùng Trại Cài theo chân những người buôn tỏa đi khắp nơi, cả các tỉnh miền Trung. So với khoảng chục năm trước thì lượng trà giao thương ở chợ Trại Cài đã tăng gấp 3, 4 lần. Mỗi năm, vùng trà Trại Cài cung cấp cho thị trường gần 700 tấn trà búp khô.

Chợ trà Minh Tiến hồi sinh

Anh Nguyễn Văn Thanh, 36 tuổi, ở thị trấn Hùng Sơn, huyện Đại Từ là người đi khắp các chợ trên địa bàn tỉnh để buôn bán trà. Gặp nhau ở chợ trà Trại Cài, anh rủ tôi đi một chợ trà mới hồi sinh sau gần 30 năm vắng bóng.

Xã Minh Tiến nằm ở ngã ba của ba huyện Đại Từ - Phú Lương - Định Hóa, là một xã thuần nông cách trung tâm huyện Đại Từ tới hơn 20 ki lô mét về phía Tây Bắc. Từ những năm 1990 trở về trước, chợ Minh Tiến đã hoạt động nhộn nhịp, hàng ngày thu hút sự tham gia của người dân trong xã và cả nhiều người từ các xã phía Nam huyện Định Hóa và phía Tây huyện Phú Lương. Nhưng rồi do những biến động xã hội, nhiều năm qua chợ chỉ hoạt động cầm chừng. Nông sản lớn nhất, giá trị nhất là trà đều được người dân mang đi bán tại chợ Phú Cường, cách trung tâm xã Minh Tiến khoảng 6 ki lô mét.

Lượng trà bày bán tại chợ Phú Cường có tới 50% là trà từ Minh Tiến đưa xuống. Trong sâu thẳm tâm hồn, người dân Minh Tiến đều mong mỏi được bày bán những tinh hoa lao động của mình tại quê hương, mong được góp phần tái lập chợ Minh Tiến nhộn nhịp, trù phú như mấy chục năm về trước. Mong muốn chính đáng ấy đã trở thành hiện thực. Ngày 25-9-2015, chợ trà Minh Tiến chính thức được tái lập. Bà Đinh Thị Lực nói trong sự hồ hởi: “Tôi đã gần 60 tuổi, tính đến hôm nay cũng gần 30 năm rồi mới lại được họp chợ nhà để mua bán gần gũi, ấm cúng...”.

Chợ trà Minh Tiến họp vào các ngày trùng với chợ trà Trại Cài. Chợ họp từ 6 giờ sáng đến tầm 12 giờ là tan. Hôm đông nhất có đến mười mấy chiếc ô tô loại trọng tải từ 150 - 750 ký đến chợ lấy trà. Bà Nguyễn Thị Nụ, 52 tuổi, ở thị trấn Đại Từ, huyện Đại Từ, đi buôn trà từ 30 năm nay.

Phiên này bà mua được 400 ký, giá đắt nhất là 270.000 đồng/ký. Bà cho biết: “Mang chè về nhà tôi phải quay lại bằng tôn quay, giần, sẩy, đánh hương rồi mới đóng gói bán đi các nơi”. Mỗi năm, bà Nụ bán được từ 50-70 tấn trà. Những gói trà Thái Nguyên hiệu Đức Nụ của gia đình bà xuất đi nhiều địa phương trong cả nước, xa nhất là vào tới quận 10, TPHCM.

Cũng ở huyện Đại Từ, chợ trà La Bằng họp phiên chính vào các ngày 5, 10, 15, 20, 25, 30 và phiên xép vào các ngày 3, 8, 13, 18, 23, 28 âm lịch hàng tháng. Trung bình mỗi phiên có từ 7-10 ô tô tải từ các nơi về nhập trà. Chợ trà La Bằng còn có cả trà ở nơi khác mang đến bày bán. Giá trà búp khô loại ngon bán tại các phiên luôn ở mức trên 400.000 đồng/ký...

Ở mỗi chợ trà đều có những người kê bàn, bày chén, phích, đun nước sôi miễn phí cho thợ thử trà. Họ đun liên tục, cứ phích vơi lại tiếp đầy, mỗi phiên hết cả trăm lít nước sôi để phục vụ người đi chợ pha trà. Đổi lại, họ lấy bã trà mà người ta mới pha một nước để thử, vắt khô, đóng bao mang về phơi, cho cám trà ngon vào sao lại (5 ký bã sao được 1 ký trà khô) rồi bán với giá từ 40.000-50.000 đồng/ký cho những người buôn trà để pha trộn, hoặc cho những người bán quán nước. Mỗi phiên, họ gom được khoảng 20-30 ký bã. Có người bán luôn bã ướt cho các cơ sở sao trà với giá 10.000 đồng/ký. Đây chính là loại mà dân trong nghề gọi là trà ướp xác. Ngoài ra, họ được mỗi người bốc cho một nắm trà khô bỏ vào cái hộp để trên mặt bàn, mỗi phiên cũng được khoảng 1 ký. “Mỗi phiên chưa kiếm được một triệu (đồng)”, bà Lê Thị Đào cho biết.

Cũng có người chỉ mang đến chợ mỗi cái cân bàn 100 ký. Bà Sở, một người cho thuê cân, cho biết: “Ba mã (ba lần cân) năm nghìn (đồng). Nhưng cũng tùy người ta, trả được đồng nào thì trả”.

Những người có hàng chục năm kinh nghiệm buôn trà chỉ cần nhìn màu nước, ngửi hương là phân biệt chính xác từng loại trà - ở đâu mang đến, bón bằng phân hữu cơ hay phân hóa học, trà sao đúng độ hay quá lửa... Trà sao quá lửa thì nhiều cám, cánh không đều, nước đục, hương không dậy.

Nhà nghiên cứu văn hóa trà - ông Vũ Quý Nhân (thường được biết đến với nghệ danh Mông Nông Vũ), nguyên Giám đốc Trung tâm Văn hóa thông tin tỉnh Thái Nguyên, đúc kết: trà ngon là nước phải xanh, sánh, ngọt hậu, dư vị lan tỏa; phải đạt được ngũ quý là sắc - khí - hương - vị - thần. Hoạt động sản xuất trà ở Thái Nguyên đang chuyển dịch theo hướng tích cực với sản lượng, chất lượng và giá trị sản phẩm không ngừng nâng cao. Năm 2015, diện tích trà trong toàn tỉnh là hơn 21.000 héc ta (đứng thứ hai trong cả nước sau tỉnh Lâm Đồng); sản lượng đạt gần 195.000 tấn trà búp tươi; sản lượng trà chế biến là hơn 41.000 tấn trà khô chế biến.

Đến nay, đã có 775 tổ chức, cá nhân được cấp quyền sử dụng nhãn hiệu tập thể “Chè Thái Nguyên”. Toàn tỉnh Thái Nguyên có 34 doanh nghiệp chế biến trà có quy mô, dây chuyền sản xuất đồng bộ và gần 60.000 cơ sở chế biến trà quy mô hộ gia đình. Tập trung vào chất lượng, người làm trà ở một số vùng trà đặc sản như Tân Cương, Phúc Xuân, La Bằng, Trại Cài, Tức Tranh... đã sản xuất được một số dòng sản phẩm cao cấp mang lại giá trị cao với mức giá từ 1-4 triệu đồng/ký.

Ông Ngô Xuân Hải, Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Thái Nguyên, cho biết với tỷ lệ 56,4% trà giống mới, năng suất vượt trên 110 tạ/héc ta, mục tiêu của Thái Nguyên đến năm 2020 là tăng tỷ lệ diện tích trà giống mới lên 80% trong tổng diện tích trà của tỉnh dự kiến đạt 23.000 héc ta; năng suất trà búp tươi đạt 115 tạ/héc ta; sản lượng đạt 240.000 tấn, trong đó nguyên liệu trà búp tươi cho sản xuất sản phẩm trà xanh chất lượng chiếm 80% trở lên.

Giai đoạn 2016-2020, Thái Nguyên dự kiến xây dựng các vùng nông nghiệp công nghệ cao sản xuất trà an toàn tại các huyện Đại Từ, Phú Lương, Định Hóa, Đồng Hỷ, thị xã Phổ Yên, thành phố Thái Nguyên... 

Kết bài lại bằng một câu nói của người dân sành trà tại Thái Nguyên: 
"Thậm chí, người sành trà còn nhận ra trà của từng vùng. Ông Nam tấm tắc: “Tôi phục tài đánh hương của dân Tân Cương. Cả hội trường ngồi đầy người, họ pha một ấm chè là thơm ngào ngạt mùi cốm non.” Những người sành trà đều cảm nhận được sự khác biệt riêng có của trà Trại Cài: búp trà cứng, khi pha, hương cốm bốc lên thơm ngát. Rót ra chén, nước vừa xanh vừa sánh. Cầm chén trà nhấp một ngụm, đầu lưỡi chạm vào vị chát đậm, rồi chuyển sang vị ngọt và lan dần xuống cuống họng. Dư vị ngọt ngào sau đó như vẫn còn mãi"